Ofiara przemocy ma twarz kobiety

Ta może się pojawić na każdym etapie małżeństwa czy związku, także po wielu wspólnych latach. Co bardzo istotne, a niekoniecznie świadome ogółowi społeczeństwa, przemoc w rodzinie rzadko jest incydentem jednorazowym. Zazwyczaj ma ona charakter długotrwały i cykliczny. Zdarza się, że ustaje dopiero wraz ze śmiercią jednej ze stron. Należy stanowczo podkreślić, że przemoc wobec kobiet i przemoc domowa są poważnym naruszeniem podstawowych praw i wolności człowieka - prawa do życia i zdrowia, do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, stanowi także naruszenie zakazu nieludzkiego i poniżającego traktowania oraz jest formą dyskryminacji ze względu na płeć. Zgodnie z art. 207§1 k.k. przemoc w rodzinie jest przestępstwem.

Do aktów przemocy domowej stosowanej wobec kobiet można zaliczyć: przemoc ekonomiczną, psychologiczną, emocjonalną, fizyczną i seksualną. Sytuacja spowodowana pandemią COVID-19 – a co za tym idzie zwiększona izolacja, ograniczona mobilność, stres i niepewność ekonomiczna - doprowadziły do znacznego nasilenia się przemocy domowej i jeszcze bardziej naraziły kobiety na jej skutki, stąd potrzeba prowadzenia przez samorządy skutecznych działań na tym polu.

Doskonale zdaje sobie z tego sprawę miast Ełk, które swoje ustawowe obowiązki w tym zakresie oraz własne działania prewencyjne realizuje poprzez oraz w oparciu o Miejski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie. Został opracowany w oparciu o art. 6 ust. 2 pkt. 1 oraz art. 6 ust. 2 pkt. 2, 3 i 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z dnia 11 lutego 2020 r. poz. 218 z późn. zm.). Zapisy zawarte w Programie są spójne z Krajowym Programem Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Wojewódzkim Programem Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Ełku na lata 2019-2023.

Głównym celem Programu jest ograniczenie zjawiska przemocy w rodzinie oraz
skutków stosowania przemocy w mieście Ełk. Cele szczegółowe oraz zadania Programu mają natomiast charakter profilaktyczny (m.in. promowanie, propagowanie zachowań alternatywnych wobec przemocy), edukacyjny (m.in. upowszechnianie wiedzy na temat przemocy i jej negatywnych skutków, kształtowanie właściwych postaw, w tym braku akceptacji dla przemocy), pomocowy (m.in. specjalistyczne poradnictwo, działania terapeutyczne, korekcyjno-edukacyjne, informowanie o możliwościach i miejscach uzyskania pomocy) oraz wspierający (m.in.. wsparcie merytoryczne i praktyczne służb pomocowych, wzmacnianie i aktywizowanie instytucji i organizacji, rozwój instytucjonalny, współpraca i wymiana doświadczeń). Program określa działania ukierunkowane zarówno na ochronę ofiar przemocy, jak i na edukowanie osób stosujących przemoc oraz korygowanie agresywnych zachowań.

Przemoc w rodzinie nie jest problemem indywidualnym, lecz społecznym. Kierunki i zakres działań wyznaczonych przez ustawę o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie są szczególnie istotne z punktu widzenia zadań pomocy społecznej, ponieważ to właśnie jej jednostki organizacyjne są odpowiedzialne za zapewnienie i organizowanie pomocy. Osoby będące ofiarami przemocy – w tym kobiety – mogą liczyć na specjalistyczną pomoc oraz interwencję. Tę zapewniają instytucje „pierwszego kontaktu”, które wspierają w wychodzeniu z przemocy: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Ełku oraz Punkt Konsultacyjny dla Osób Doświadczających Przemocy w Rodzinie przy Ełckim Centrum Rewitalizacji Społecznej „Stajnia”. Sprawy związane z przemocą w rodzinie, można również zgłaszać bezpośrednio do powołanego w Ełku Zespołu Interdyscyplinarnego Miasta Ełku. Zgłoszenia przyjmuje Przewodnicząca Beata Ratkiewicz.

Podejmowanie interwencji w rodzinie dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę "Niebieskiej Karty" - instytucjonalnego narzędzia służącego do przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

— Procedura „Niebieskie Karty” wszczynana jest w momencie podejrzenia stosowania przemocy w rodzinie. Procedurę mogą wszcząć podmioty takie jak: Policja, pracownik socjalny Ośrodka Pomocy Społecznej, przedstawiciel ochrony zdrowia, Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych lub oświaty. W trakcie pełnienia obowiązków służbowych wypełniany jest formularz „NK-A”, który następnie w przeciągu 7 dni przekazywany jest do Zespołu Interdyscyplinarnego do spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Przewodnicząca ZI niezwłocznie powołuje grupę roboczą, w skład której mogą wchodzić: pracownik socjalny i dzielnicowy z danego rejonu, przedstawiciel MKRPA i oświaty (jeśli w rodzinie są dzieci). Jeżeli jest to zasadne, powołuje się do grupy roboczej lekarza medycyny rodzinnej, kuratora Sądu Rejonowego w Ełku oraz asystent rodziny. Członkowie grupy roboczej spotykają się w wyznaczonym terminie, analizują sytuację rodziny i opracowują indywidualny plan pomocy tej rodzinie. Każdy z członków grupy roboczej ma przydzielone działania mające na celu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W przypadku ustania przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy w rodzinie oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy rodzinie lub rozstrzygnięciu o braku zasadności podejmowania działań grupa robocza wnioskuje do Przewodniczącej ZI o zakończenie procedury „Niebieskie Karty” w danej rodzinie — tłumaczy w skrócie procedurę Przewodnicząca Zespołu Interdyscyplinarnego Beata Ratkiewicz.

Ponad 90 proc. wszczętych procedur „Niebieskiej Karty” ma w tle alkohol, stąd zdarza się, że sprawcy przemocy są też jednocześnie adresatami systemowej pomocy miejskiej jeżeli chodzi o leczenie uzależnień.

— Jeśli widać ewidentnie, że dana osoba nadużywa alkoholu i jest wskazanie do jej leczenia, to grupa robocza ustala, kto ją kieruje na leczenie. Każdy z uczestników grupy monitoruje sytuację. Jeżeli są problemy opiekuńczo-wychowawcze, to czasami wnioskuje się o objęcie rodziny wsparciem asystenta rodziny. Jeśli widzimy przemoc wobec dzieci informujemy sąd rodzinny. Sytuacje są różne i każda procedura jest rozpatrywana indywidualnie — precyzuje Beata Ratkiewicz.

Alkohol jest najpowszechniejszą przyczyną przemocy w rodzinie, w tym wobec kobiet. Tu cierpią dwie strony, bo oprócz poszkodowanej/ych dochodzi choroba sprawcy, która do tego się pogłębia.

— Niestety to powszechny problem. Znaczna większość procedur niebieskiej karty jest wszczynana w sytuacji, gdzie sprawca jest pod wpływem alkoholu, ten towarzyszy mu w codziennym życiu lub występują jakieś współuzależnienia np. alkohol oraz narkotyki — mówi specjalista pomocy ofiarom przemocy w rodzinie, członek ZI oraz MKRPA Agnieszka Kotowska i zwraca uwagę, że alkohol nie jest jedynym wektorem mogącym sprokurować agresywne zachowania werbalne i fizyczne.

— Często przyczyny przemocy w rodzinie łączą się ze sobą i mogą być nieoczywiste. Swoistym „wyzwolicielem” przemocowych zachowań mogą być również zmiany w życiu np. pojawienie się w rodzinie dziecka, ale również przykre zdarzenia losowe: śmierć bliskiej osoby, rozwód, utrata pracy, trudna sytuacja finansowa itd. — tłumaczy.

Przemoc domowa może dotknąć różnych grup społecznych, stąd nie można szufladkować zagadnienia i sprowadzać je do optyki, że tam gdzie jest ubóstwo, to tam właśnie najczęściej się pojawia. To nieprawda. Przemoc domowa wobec kobiet jest obecna również w dobrze sytuowanych rodzinach. Skrytym problemem są te, o których nikomu nie było wiadome, że jest w nich stosowana przemoc.

— Nazywamy ją najczęściej przemocą w białych rękawiczkach. To przemoc ciężka do zidentyfikowania, bo często jest to przemoc emocjonalna w rodzinach dobrze funkcjonujących, zaradnych, gdzie na pozór wszystkim się wydaje, że jest to kochająca para, udzielająca się w społeczności lokalnej. A tak naprawdę w środku rozgrywają się dramaty ludzkie — naświetla problem Agnieszka Kotowska.

O ile mężczyźni również mogą być ofiarami przemocy w rodzinie, są tutaj w mniejszości. Mało, który pan przełamie stereotyp „twardego faceta” niepokazującego emocji i zwróci się po pomoc do specjalistów. Niestety jeżeli już mężczyźni przychodzą sami z siebie, to raczej z innych powodów, niż rzeczywiste stosowanie wobec nich przemocy.

— Często Niebieska Karta jest kartą przetargową w trakcie rozwodu. Jeśli jest wszczęta w stosunku do partnera to partner próbuje się „zrewanżować” tym samym — tłumaczy Przewodnicząca Beata Ratkiewicz, zastrzegając, że wykorzystywanie Niebieskiej Karty przy rozwodzie działa w dwie strony, co rozwija p. Kotowska.

— Kobiety też próbują w taki sposób przekonać sąd do swoich racji. Co ciekawe, tę taktykę potrafią stosować małżeństwa niezależnie od ich zamożności – od stosunkowo ubogich i przeciętnych, aż po sytuowane pary. Jednocześnie procedury niebieskiej karty nie należy tak stygmatyzować. Jest wszczynana w momencie gdy istnieje podejrzenie, że dochodzi do przemocy w rodzinie. To nie jest już wyrok. Podczas posiedzenia grup roboczych specjaliści weryfikują fakt przemocy i oceniają jej skalę — mówi Agnieszka Kotowska.

Miasto Ełk poprzez właściwe kompetencyjnie organy oraz instytucje prowadzi szereg działań profilaktycznych w zakresie niesienia pomocy ofiarom przemocy. Funkcjonują grupy wsparcia. Cały czas działa Punkt Konsultacyjny dla Osób Doświadczających Przemocy w Rodzinie, gdzie przyjmują specjaliści: psycholog dla dorosłych, dla dzieci, socjoterapeuta, specjalista ds. uzależnień, dostępne są porady prawne i logopeda. Specjaliści przyjmują w Ełckim Centrum Rewitalizacji Społecznej „Stajnia”, przy ul. Kościuszki 27a. Aby skorzystać z bezpłatnej pomocy ekspertów należy zadzwonić do ECRS-u i zapisać się do rejestru. Warto pamiętać, że w przypadku podejrzenia o stosowanie przemocy w rodzinie eksperci pracują tak naprawdę z dwiema stronami – ofiarą jak i sprawcą.

— Osoba wobec, której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie jest zapraszana na spotkanie. Rozmawiamy, pytamy co się wydarzyło, jakie ma oczekiwania. W innym dniu wzywamy również osobę, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc, aby poinformować o konsekwencjach jej stosowania oraz poinformować, że znęcanie się psychiczne i fizyczne jest przestępstwem i przedstawić aspekty odpowiedzialności karnej. Po takich spotkaniach odbywają się grupy, na których specjaliści omawiają na neutralnym gruncie to co zaobserwowali. Jeżeli widzą, że w rodzinie rzeczywiście coś się dzieje, to podejmujemy działania. Osoba podejrzana o stosowanie przemocy dostaje od nas skierowanie do programu korekcyjno-edukacyjnego, który prowadzi Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. Trwa 2 miesiące i jest przeznaczony do osób nie umiejących kontrolować emocji i stosujących przemoc. Jeśli taka osoba go ukończy i widzimy, że w rodzinie jest poprawa i nie dochodzi do znamion przemocy, wówczas taką procedurę kończymy. Ale czasami zdarza się, że prowadzimy ją latami — mówi Beata Ratkiewicz.

Bardzo ważną rolę pełnią wspomniane grupy wsparcia. Są skierowane do kobiet po przejściach, a to one właśnie najczęściej padają ofiarami przemocy domowej. Zajęcia odbywają się cyklicznie, raz w tygodniu.

— W listopadzie rusza nowy nabór. Na cykl spotkań przeznaczamy średnio 2-3 miesiące, staramy się, aby grupy były kameralne, panuje zasada poufności, składają się z 5-6 osób, co pozwala nam poświęcić czas każdej osobie. Grupa wsparcia ma na celu uświadomić kobiety, że nie są same z tym problemem, poznać inne osoby, które są w podobnej sytuacji i dzielić się doświadczeniami. Podczas grup wsparcia oprócz dzielenia się własnymi historiami, poruszane są tematy związane z przemocą, jej rodzajami, cyklem przemocy oraz przepisami prawnymi, itp. Pierwszy etap to zrozumienie, że zachowania stosowane wobec mnie nazywamy przemocą, bo często kobiety – gdy model rodziny i stereotypy są przekazywane z pokolenia na pokolenie – myślą, że jest to normalne i tak być musi - a to bardzo szkodliwe myślenie. Uświadamiamy również paniom, skąd to się bierze i dlaczego trafiły na takiego mężczyznę, a nie innego — tłumaczy zasadę funkcjonowania Grup Wsparcia Agnieszka Kotowska.

Bardzo ważną rolę w uświadamianiu zagrożeń związanych z przemocą wobec kobiet pełni kampania „Biała Wstążka”. W Ełku kampania na trwałe wpisała się w kalendarz wydarzeń i organizowana jest w naszym mieście już od 10 lat. Ma na celu nie tylko przeciwdziałać przemocy wobec kobiet, ale także rozpowszechniać ideę „Białej Wstążki”, która jest symbolem sprzeciwu wobec przemocy, a także zobowiązaniem, że nie będziemy jej stosować, akceptować czy wobec niej milczeć. Tegoroczna edycja kampanii „Białej Wstążki” rusza w Ełku w listopadzie.